اشکِ مُفَرَّح

بسمه تعالی

عنوان: اشکِ مُفَرَّح

قسم به قلم و آنچه که می نویسند(آیه 1 سوره قلم)

در جهانی که اندیشه ورزی ، پژوهش و توسعه ی فکری ، جریان داشته و متفکرین در میان فضای محققانه و گسترش علم با اندیشه های نوین و عمیقی آشنا شده و در جهت تکامل و بسط تئوریک خویش تلاش می نمایند ، هر از چند گاهی طرح مسائل سطحی و پیش پا افتاده موجب ایجاد موانعی در مسیر جریان مذکور می شود . لکن به جهت پروپاگاندای رسانه ای که حاصلی جز ایجاد شبهات ذهنی ندارد ، گریزی از پرداختن به آنها هرچند در قالب نوشتاری کوتاه وجود ندارد.

باری؛ یکی از مسائل مطروحه در کشور عزیزمان ، طرح ایرادی است بر نفسِ عزاداری به عنوان یک عملکرد دائم و متوالی در طی سال و همچنین فرم و مصادیق آن که موضوع مسئله ی مورد بحث این نوشتار شِقِّ نخست ایراد است.

از منظر نگارنده منتقدین به دو دسته ی متفکر و معاند(جاهلان مرکّبِ مقصر) تقسیم می شوند که البته گروه دوم با تمام توان در پی گسترش فضای تخریب اقامه عزاداری علی الخصوص در فضای مجازی می باشند. لکن مخاطب ما در بحث صدرالذکر متفکرین و اندیشمندانی هستند که دارای شبهه علمی شده و نسبت به طرح محترمانه نقد خویش اقدام که البته این گروه نیز به دو دسته شامل :1-افرادی که تعلقات مذهبی کمتری داشته و 2- افراد معتقد و کسانی که بعضاً دست اندرکار جلسات مذهبی می باشند، تقسیم می شوند. ایراد اساسی از منظر دسته اول از متفکرین آن است که استمرار عزاداری و اشک و اندوه موجب تکدّر روحی و مشکلات روانی برای افراد خواهد شد. به شبهه مذکور می توان به دو صورت و با دو نگاه درون دینی و برون دینی پاسخ گفت. پاسخ درون دینی احادیث و روایات متکثر در باب تأکید بر عزاداری و البته استمرار آن با ذکر فلسفه اقامه عزا خواهد بود از جمله روایت تاریخی معروف و سفارش امام باقر(ع) به امام صادق (ع) که یونس بن یعقوب از امام صادق علیه السلام نقل می‌کند که آن حضرت فرمود: پدرم به من فرمود: ای جعفر! از مال من فلان مبلغ را وقف کن تا نوحه سرایان در ایام حج در منى به مدت ده سال برایم نوحه سرائى کنند.(الکلینی الرازی، أبو جعفر محمد بن یعقوب بن إسحاق (متوفاى۳۲۸ هـ)، الأصول من الکافی، ج ۵ ، ص ۱۱۷، ح۱ ، باب کسب النائحة، ناشر: اسلامیه ، تهران ، الطبعة الثانیة،۱۳۶۲ هـ.ش.)

علامه امینی(ره) در باب تحلیل روایت مذکور می فرمایند: از این که امام باقر (علیه‌السلام) برای عزاداری‌شان زمان و مکان معین کردند به این دلیل است که در آن زمان و مکان مسلمانان از دورترین و نزدیک‌ترین نقاط عالم از هر قوم و قبیله‌ی گرد هم می‌آیند و هیچ اجتماع بزرگ مردمی از نظر تعداد با آن برابری نمی‌کند. این مسئله دلالت روشنی دارد بر اینکه هدف از این‌کار، ابلاغ و رساندن آثار (سخنان، فضائل و جایگاه) آن امامی است که از بیت وحی از دنیا رفته و برشمردن ویژگی‌های اوست، تا قلب‌ها متوجه ایشان شوند و دل‌ها به‌سوی‌شان متمایل شوند، و همانند امت‌های که از آن بزرگوار تبعیت می‌کنند، این افراد نیز تبعیت کنند و مذهب آن امام را در آغوش کشند. پس آنها را با تکرار این عزاداری‌ها در هر سال دعوت کنند تا به‌ایشان ملحق شوند، و به‌حق ایشان (امامت الهی) اعتراف کنند و امامتش را بپذیرند، و به ارزش‌های اخلاق ایشان آراسته شوند و به تعالیم نجات‌بخش ایشان عمل کنند و تنها بر این اساس با ارزش دینی، عزاداری‌ها و دسته‌جات عزاداری حسینی تاسیس شده است.

یا احادیث مشهور دیگر از جمله:1- قال الحسين (ع): انا قتيل العبرة لا يذكرنى مؤمن الا بكى.من كشته اشكم. هيچ مؤمنى مرا ياد نمى‏كند مگر آن كه  به خاطر مصيبتهايم گريه مى‏كند. (بحارالانوار، ج ۴۴، ص۲۷۹)-2- قال الصادق (ع):كل الجزع و البكاء مكروه سوى الجزع و البكاء على الحسين (ع).هر ناليدن و گريه‏اى مكروه است، مگر ناله و گريه بر حسين (ع)=اطلاق حدیث موضوع استمرار را حل می کند (بحارالانوار، ج ۴۵، ص۳۱۳)

لکن اگر از نگاه برون دینی بخواهیم بدان بپردازیم عرض می کنیم اشکال نخست به نوع نگاه و تعریف ما از شادمانی و لذت و فرح بر می گردد.نگارنده نظر بر آن دارد که اساساًٌ نفسِ "لذت" می بایست معیار شادمانی ما تعریف شود و فرح حقیقی همان ادراک لذت می باشد حال چه در قالب گریه و اشک و چه در قالب لبخند.

نکته دوم آن است دانشی مردان حوزه روانشناسی دقیقاً نظر عکس و دیگری در خصوص تأثیر اشک بر روان آدمی دارند از جمله جناب دکتر ابراهیمی مقدم در این باره معتقد است که ابراز واکنش های متناسب با موقعیت های ناخوشایند به تسکین آلام، تعدیل ظرفیت و ایجاد احساس روانی مثبت در فرد غمگین منجر خواهد شد.این استاد دانشگاه ادامه می دهد: بنابراین گریه و زاری در حدی که یک واکنش طبیعی به حساب بیاید، نه تنها به عنوان اختلال شناخته نمی شود که حتی یک رفتار طبیعی برای سازگاری و بقا و بهبود ساختار روانی فرد نیز خواهد بود.شاید شما هم تجربه های مشابهی داشته باشید. تجربه درددل کردن با دوستان و آرام شدن پس از آن، تجربه احساس آرامش پس از خلوت کردن با خدا و اشک ریختن، تجربه احساس سبکی و آسایش پس از گفت وگویی دوستانه درباره مشکلات و... . به گفته این روان شناس، چنین احساسات مثبتی در فرآیند بهبود حالات روانی فرد نیز تاثیر بسزایی خواهد دارد.

بنابر این باید باور های غلط در مورد گریه نکردن را دور بریزید سخت است؛ اما امکان‌پذیر است! هرچه باور درباره گریه نکردن، فرو خوردن غم، متانت، وقار، حفظ آرامش، حفظ غرور و... شنیده‌اید، دور بریزید. این‌ها باورهای نادرستی است که فقط و فقط باعث تشدید غم و رنج شما، باقی ماندن حرف‌ها در دل‌تان و بروز نادرست آنها به شکل‌ اختلال‌های جسمی و روانی می‌شوند. بنابراین هر وقت از چیزی غمگین و دلخور شدید، حتما حس‌تان را به شکلی که احساس می‌کنید از غم رها می‌شوید، بروز دهید. این حس را همان‌جا بیان کنید و آنها را مانند کوله‌باری با خودتان حمل نکنید(https://www.beytoote.com/psychology/khanevde-m)

همچنین دانش پژوهان روانشناس تأثیرات مثبت اشک بر روح آدمی را به شماره در آورده اند:

۱- خارج کردن سموم: گریه کردن علاوه بر اینکه احساس و ذهن ما را پاکسازی می کند، بدن ما را نیز پاک سازی می کند. اشک ریختن به بدن کمک می کند تا از مواد شیمیایی موجود در بدن که سبب افزایش کورتیزول و هورمون استرس است، رها شود.

۲- از بین بردن باکتری ها: اشک حاوی لیزوزیم مایع است که می تواند ۹۰ تا ۹۵ درصد از باکتری های بدن را تنها در ۵ تا ۱۰ دقیقه از بین ببرد.

۳- بهبود دید چشم: اشک هایی که توسط غده اشکی ساخته می شود، در واقع می تواند به روشن تر کردن دید و مرطوب کردن چشم و پلک کمک کند

۴- بهبود خلق و خو: شاید بتوان گفت اشک می تواند بهتر از هر داروی ضد افسردگی خلق و خو و حالت روحی را بهبود بخشد.

۵- کاهش فشار روحی و اضطراب: گریه مناسب می تواند سبب ایجاد تسکین و آرامش در بدن شود و تنش را از این طریق کاهش می دهد.

۶- افزایش ارتباط و تعامل: اشک ریختن و گریه کردن می تواند احساس و کلماتی را ابراز کند که قابل بیان کردن نیست. این موضوع در رابطه های احساسی می تواند به بهترین شکل احساس طرفین را نشان دهد. ( رکناhttps://www.rokna.net) ، دکتر علی شریعتی (ره) در این زمینه عبارت زیبایی دارند: و چه زبانی صادقتر و زلالتر و بی‌ریاتر از زبانی که کلماتش، نه لفظ است و نه خط، اشک است و هر عبارتش ناله‌ای، ضجه دردی، فریاد عاشقانه شوقی!

علاوه بر مراتب مذکور نکته حائز اهمیت و دیگر آن است که طبق روایات معتبر اقامه عزا و نفس اندوه برای مصائب اهل البیت به نوعی عبادت محسوب می شود که تأثیرات مثبت پرستش و عبادت بر روحیه ی انسان ها از اصول مسلم و پذیرفته شده علم روانشناسی می باشد از جمله حدیث مشهور امام صادق (ع):نفس المهموم لظلمنا تسبيح و همه لنا عبادة و كتمان سرنا جهاد فى سبيل الله. ثم قال ابو عبد الله (ع): يجب ان يكتب هذا الحديث بالذهب.نفس كسى كه به خاطر مظلوميت ما اندوهگين شود، تسبيح است و اندوهش براى ما، عبادت است و پوشاندن راز ما جهاد در راه خداست. سپس امام صادق (ع) افزود: اين حديث را بايد با طلا نوشت! (امالى شيخ مفيد، ص ۳۳۸)

منتقدان دسته دیگر ، معتقدین به مبانی دینی می باشند که استدلال آنها حدیث شریف امام رضا(ع) می باشد: ان سرك ان تكون معنا فى الدرجات العلى من الجنان فاحزن لحزننا و افرح لفرحنا . امام رضا (ع) به «ريان بن شبيب» فرمود: اگر تو را خوشحال مى‏كند كه در درجات والاى بهشت با ما باشى، پس در اندوه ما غمگين باش و در شادى ما خوشحال باش. (جامع احاديث الشيعه، ج ۱۲، ص). یا سخن گهربار حضرت امیر(ع): ان الله...اختار لنا شيعة ينصروننا و يفرحون بفرحنا و يحزنون لحزننا.خداوند براى ما، شيعيان و پيروانى برگزيده است كه ما را يارى مى‏كنند، با خوشحالى ما خوشحال مى‏شوند و در اندوه و غم ما، محزون مى‏گردند. (غررالحكم،ج ۱، ص۲۳۵) و بر همین اساس استمرار حزن و عزاداری را مورد نقد قرار می دهند. لکن نکته مهم علاوه بر یادآوری مجدد قسمت نخست نوشتار و وصیت امام باقر(ع) ، آن است که عزیزان مذکور بدانند افرادی که به احیای شعائر بصورت منظم در قالب برنامه های هفتگی یا دهه های مرسوم اشتغال دارند در ایام میلاد قالب جلسات را در مقام ظاهر و از لحاظ شکلی بصورت شاد(طبق تعریف عرف) تنظیم می نمایند اما بر کسی پوشیده نیست که علاوه بر روایات و نقل های دیگر از جمله زیارت ناحیه مقدسه که اشعار به حزن دائمی اهل بیت دارد و ....شادمانی حقیقی اهل بیت و ایام فرح آنها تنها زمانی تخقق می یابد که ظهور منجی شکل گرفته و اندوه نیز طبق احادیث زمانی بر انسان چیره می شود که مرتکب گناه شده و یا بصورت کلی به دنیا وابسته شود. بنابر این مانع آرامش خاطر و شادمانی آدمی همانا ارتکاب معصیت می باشد و تعلق به مادیات است. همانطور که حضرت علی(ع) می فرمایند: وکَمْ مِنْ شَهْوَةِ سَاعَةٍ قَدْ أَوْرَثَتْ حُزْناً طَوِیلا؛ چه بسا یک ساعت لذت، مایه اندوه و غصه دراز مدت می‌گردد(ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول (صلی الله علیه و آله)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق، ص 208) یا حضرت صادق (ع) می فرمایند: هركه دل به دنيا بندد ، به سه خصلت دل بسته است: 1- اندوهي كه پايان ندارد 2- آرزويي كه بدست نيايد 3- اميدي كه به آن نرسد

لکن پاسخ دیگر به منتقدان اخیرالذکر آن است که حاصل تجارب حاضران در این جلسات به ضرس قاطع این می باشد که فَرَح حاصل از مراسم های مذهبی مداوم ، قابل قیاس با هیچ سنخ از شادمانیهای دیگر نمی باشد و می توان دیگران را به این تجربه لذت بخش دعوت نمود که بالتبع با آرامش وصف نشدنی و استقرار روحیه ی مثبت مواجه خواهند شد.

از مراتب مرقوم مشخص شد که :

1-تعریف شادی باید تغییر یافته و معیار دیگری در بینش افراد شکل گیرد

2- پاسخ منتقدین از دو منظر خواهد بود:

الف) نگاه درون دینی(استناد بر تأکید روایات و سیره اهل بیت بر استمرار عزاداری و آنکه شادی حقیقی همانا ظهور منجی است) .

ب) نگاه برون دینی ( استناد بر تأکید تأثیرات مثبت عزاداری و اشک بر روح و روان آدمی از منظر روانشناسان و محققین حوزه مربوطه)

بنابر این به اختصار عرض می کنیم:

ستاره گريه و الماس، با من

شب است و بوى زخم ياس، با من

تمام حزن زينب را بخوان باز

گلوى زخمى احساس با من

 

                                                                                     رضوان مهدوی

                                                                                                     18صفر1441ه.ق

                                                                                                       25/07/1398